Mengenal Aksara Jawa, Pasangan, Sandhangan dan Contohnya

       Aksara Jawa merupakan salah satu bentuk peninggalan budaya tulis masyarakat Jawa yang masih digunakan sampai saat ini. Aksara Jawa tidak muncul begitu saja melainkan berawal dari aksara –aksara jawa kuno yang dikembangkan. Yakni Mulai dari aksara Pallawa sampai hingga aksara Jawa modern yang kita kenal saat ini.

 

 

Aksara Legena / Carakan

 

        Aksara Jawa digunakan masyarakat Jawa sejak abad ke-15 dalam wujud sastra maupun tulisan sehari-hari. Aksara Jawa terdiri dari 20 huruf, mulai dari huruf 'ha' dan berakhir dengan huruf 'nga'. Aksara Jawa ditulis dari kiri ke kanan dengan system “ngandul” dalam baris dan tanpa spasi.

 

 

 

        Para leluhur masyarakat Jawa ninggalake piwulang kautaman kang sinamun ing tembang lan wujud tulisan jenis liyane. Tinggalane para leluhur iku katulis ing aksara Jawa. Kita minangka generasi mudha kudu bisa nguri-uri tinggalane para leluhhur iku, kang kasebut nguri-uri iku ura mung nyimpen naskah-naskah kuna iku nanging uga kudu bisa mangerteni isine. Mula iku katrampilan baca maca lan nulis aksara Jawa sabisa-bisa kudu dikuwasai dening para generasi mudha.

 

 

 

A.  Aksara Jawa Legena / Aksara Carakan

 

        Aksara Jawa jumlahnya ada 20. Setiap satu huruf Legena memiliki pasangan yang penulisannya bisa disamping bisa dibawah huruf tersebut. Pasangan gunanya untuk huruf mati/konsonan ditengah kata atau kalimat.

 

 

”Aksara Legena/Carakan cacahe ana 20. Saben sijine duwe pasangan kang panulisane bisa ana ing jejere uga bisa ana ing ngisore. Pasangan kagunane menawa ana aksara mati ing satengahing tembung/ukara.”

 

 

 

ketentuan dalam meletakkan pasangan aksara Jawa 

 

a.    Untuk pasangan “ca, ra, ka, da, ta, la, dha, ja, ya, ma, ga, ba, tha, nga” diletakkan di bawah aksara yang dipasanginya.

 

b.   pasangan “ha, sa, pa, nya” diletakkan sejajar di sebelah kanan aksara yang dipasanginya

 

c.    pasangan “na dan wa” diletakkan menggantung pada aksara yang dipasanginya

 

 

 

        Bentuk huruf dan pasangannya seperti di bawah ini:

 

 

Aksara jawa Legena dan Pasangannya

 

 

B.   Sandhangan Aksara Jawa

 

        Sandangan atau sandhangan adalah tanda yang berfungsi untuk mengubah bunyi pada huruf Jawa. Ada empat macam sandangan, yaitu sandangan swara, sandangan sigeg, sandangan anuswara, dan pangkon.

 

 

 

a.    Sandhangan swara

 

Sandangan swara digunakann untuk mengubah bunyi swara “a” menjadi vocal “i, u, o, é, e/ê”

 

Berikut nama sandangan dan bunyinya:

 

1.  Wulu, sandangan untuk mengubah bunyi aksara menjadi “i”. Contoh: Siti.

 

2. Taling, sandangan untuk mengubah bunyi aksara menjadi “é”. Contoh: lélé.

 

3. Pepet, sandangan untuk mengubah bunyi aksara menjadi “e/ê”. Contoh: Sega.

 

4. Suku, sandangan untuk mengubah bunyi aksara menjadi “u”. Contoh: Wulu.

 

5. Taling tarung, sandangan untuk mengubah bunyi aksara menjadi “o”. Contoh: Soto.

 

 

    Bentuk huruf sandangan Swara seperti di bawah ini:

 

 

Bentuk Sandangan Swara


 

b.   Sandhangan Wiyanjana

 

 

Sandangan wiyanjana digunakan untuk menambah bunyi huruf konsonan diantara huruf Jawa Legena.

 

 

Berikut nama sandangan dan bunyinya:

 

1.    Péngkal, sandangan untuk menambah konsosnan aksara “y” contoh: Kyai.

 

2.   Cakra, sandangan untuk menambah konsosnan aksara “r” contoh: kramas.

 

3.   Keret, sandangan untuk menambah konsonan “re” contoh: kreta.

 

 

Bentuk huruf sandangan Wiyanjana seperti di bawah ini:

 



Bentuk Sandangan Wiyanjana

 

 

c.    Sandhangan panyigeg wanda

 

Sandangan ini berfungsi untuk menambah bunyi huruf agar mendapat tambahan bunyi konsonan.

 

Berikut nama sandangan dan bunyinya:

 

1.    Wignyan, sandangan untuk menambah bunyi aksara konsonan “h”. Contoh: gajah.

 

2.   Layar, sandangan untuk menambah bunyi aksara konsonan “r”. Contoh: layar.

 

3.   Cecak, sandangan untuk menambah bunyi aksara konsonan “ng”. Contoh: Kacang.

 

 

Bentuk huruf sandangan Panyigeg wanda seperti di bawah ini:

 



Bentuk Sandangan Panyigeg Wanda

 

 

d.    sandangan pangku atau pangkon 

 

 

sandangan ini digunakan khusus untuk mematikan kata atau mengakhiri kalimat.  sandangan pangkon ini hanya digunakan di akhir kalimat.


dalam hal khusus sandangan ini digunakan untuk menghindari penulisan bertumpuk konsonan dua/tiga tingkat di tengah maupun di akhir kalimat. Contoh: Mas.

 

 

Bentuk huruf Pangkon / Pangku seperti di bawah ini:

 


Bentuk Pangkon/pangku


 

 

        Contoh penulisan Aksara jawa

 

 





Pengertian Tembung Saroja bahasa Jawa dan contoh – contohnya

Dalam bahasa Indonesia tembung saroja adalah dua kata yang memiliki arti sama atau hampir sama, kemudian digabungkan menjadi satu dan dipakai secara bersamaan dengan maksud memperjelas. Fungsi dari tembung saroja adalah untuk mempertegas dan memperjelas makna dari kata tersebut.



Dalam bahasa Jawa, Tembung saroja yaiku tembung loro kang padha tegese utawa meh padha tegese dicampur dadi siji banjur dienggo bebarengan kang ngemu surasa mbangetake.

 


 

Contoh - contoh tembung saroja

 

1.       ajur mumur

2.       abang mbranang

3.       amis bacin

4.       ayem temtrem

5.       anteng jatmika

6.       alim ulama

7.       akal budi

8.       babak bundas

9.       babak belur

10.  bandha donya

11.  bibit kawit

12.  blaka suta

13.  breh weh

14.  budi pekerti

15.  campur aduk

16.  candhak cekel

17.  cikal bakal

18.  crah bubrah

19.  colong jupuk

20.  darma bekti

21.  dhawuh timbalan

22.  edi peni

23.  gagah prakosa

24.  gandheng ceweng

25.  gethok tular

26.  girang gumuyu

27.  gulung koming

28.  imbuh wuwuh

29.  jungkir walik

30.  jalma manungsa

31.  kabur kanginan

32.  kuru aking

33.  lara branta

34.  luput sember

35.  mlayu gendring

36.  malang megung

37.  ngempit ngindhit

38.  nangis ngguguk

39.  ngalap berkah

40.  padhang njinggrang

41.  puji rahayu

42.  pait getir

43.  rukun sentosa

44.  rahayu slamet

45.  sakti mandraguna

46.  sambung raket

47.  sayuk rukun

48.  seger kuwarasan

49.  sirna ilang

50.  sepi mampring

51.  sepi nyenyet

52.  tambal sulam

53.  tanem tuwuh

54.  tumpang tindih

55.  tindak tanduk

56.  udan tangis

57.  utang piutang

58.  welas asih

59.  wiring isin

 

 

        Contoh tembung saroja dalam kalimat:

 

      

1.            Piwelingku wae sing apik tindak tandukmu.

 

2.       Negara Indonesia punika gemah ripah loh jinawi tata tentrem kerta raharja.

 

3.            Kula ngaturaken sembah panuwun dhateng Eyang kakung lan putri.

 

4.            Anggonmu nandur tela jejer-jejer wae aja tumpang tindih.

 

5.         Sabisa-bisane ngetokna budi pakarti sing apik, lan solah bawa sing mranani marang liyan.

 

6.        Bocah bagus gagah prakoso ngono kok ora duwe isin, gaweyane mung jaluk dhuwit marang wong liwat.