Showing posts with label PARAMASASTRA. Show all posts
Showing posts with label PARAMASASTRA. Show all posts

Jenis Kata dan Penjelasannya dalam Bahasa Indonesia (Jinising Tembung miturut Panggonane ing Basa Jawa)

Kata merupakan unsur  utama dalam membentuk sebuah kalimat. Ada kata dasar ada juga kata yang terbentuk melalui proses morfologis, misalnya pengimbuhan (afiksasi), kata ulang (reduplikasi), dan kata majemuk (komposisi). Dalam sebuah kalimat, kata memiliki kedudukan atau jabatan seperti subjek, predikat, objek, dan keterangan. Dalam kaitannya dengan kedudukan atau jabatan di dalam kalimat, kata dapat dikategorikan ke dalam kelas kata.

 

 


 

Berdasarkan kesamaan bentuk, fungsi dan makna dalam tata kalimat bahasa Indonesia, kata dapat dikelompokkan menjadi beberapa jenis kata yaitu kata benda (nomina) tembung aran, kata kerja (verba) tembung kriya, kata sifat (adjektif) tembung kahanan, kata ganti (pronominal) tembung sesulih, kata bilangan (numeralia) tembung wilangan, kata keterangan (adverbia) tembung katrangan,

 

 

Berikut penjelasan lengkap mengenai jenis kata dalam bahasa Indonesia yang wajib diketahui.

 

 

1.         Tembung Aran / kata benda (Nomina)

 

Tembung aran / kata benda adalah nama dari semua benda dan segala sesuatu yang dibendakan, Yaiku jenenge sakabehing apa wae kang dianggep barang. Menurut wujudnya dapat dibedakan menjadi (Miturut wujude Tembung aran kaperang dadi):

 

 

a)      Tembung aran kang maujud (kongkret)

 

yaitu nama dari benda-benda yang dapat ditangkap oleh pancaindra, yaiku Tembung aran kang bisa ditampa nganggo panca indra misalnya umpamane rumah, batu, binatang, tanah, api, pemukul, panah.

 

Jenenge wong       = Nuraini, Siswanti, Sukini, lsp.

Jeneng kutha        = Pacitan, Jepara, Pati, Semarang, lsp.

Jenenge kewan     = Sapi, kebo, jaran, tikus, lsp.

Jenenge gunung   = Merbabu, Semeru, Merapi, lsp.

Jenenge barang     = TV, Radio, meja, kursi, lsp.

 

 

b)     Tembung aran mujarad ora maujud (abstrak)

 

yaitu nama-nama benda yang tidak dapat ditangkap oleh pancaindra, yaiku tembung aran kang ora bisa ditampa nganggo panca indra misalnya umpamane: keagungan, kehinaan, kebesaran, kekuatan, kemanusiaan, pencucian, pencurian, iman, kepinteran, kebudayaan, keyakinan, lsp.

 

 

 

2.          Tembung kriya / kata kerja (verba)

 

Tembung kriya / kata kerja atau verba merupakan jenis kata yang memiliki fungsi menerangkan sebuah tindakan, pengalaman.

yaiku tembung sing mratelakake solah bawa utawa tandang gawe. Pada kalimat, kata kerja mempunyai posisi sebagai predikat. Ana ing ukara, tembung kriya mujudake wasesa.

 

Tembung kriya bisa dibagi menjadi:

 

a)      Tembung kriya tanduk (kata kerja aktif)

 

yaiku kata kerja yang subjeknya melakukan pekerjaan atau kegiatan. Biasanya diawali dengan imbuhan anuswara. Tembung kriya sing jejere dadi paraga kang nindhakake panggaweyan. Lumrah kadhapuk dening ater-ater anuswara (ny-, m-, ng-, n-) lan panambang -ake

contohnya: nyapu, nyawang, nulisake, nggarapake, lsp.

 

 

b)     Tembung kriya tanggap (kata kerja pasif)

 

yaiku kata kerja yang subjeknya dikenai kegiatan atau pekerjaan. Biasanya diawali dengan imbuhan tripurusa. Tembung kriya sing jejere dikeneki panggaweyan. Lumrah kadhapuk ater-ater tripurusa(dak-, ko-, di-). dene dak- kanggo ngganti tembung sesulih aku, ko- kanggo ngganti tembung sesulih kowe, lan di- kanggo ngganti tembung sesulih saliyane aku lan kowe.

contohnya: dakgawakake, daktulis, kopangan, ditulis, koambu, lsp.

 

 

Ciri-Ciri kata kerja antara lain:

 

1)     Mempunyai arti perbuatan, kegiatan atau tindakan

2)     Mempunyai arti proses

3)     Biasanya diikuti kata benda

4)     Biasanya diikuti kata sifat atau keterangan

5)     Biasanya dibentuk dengan imbuhan me-, di-, ber-, ter-, di-ka, ber-an, memper-an, dan memper-i

 

 

 

3.         Tembung kahanan / kata sifat (adjektiva)

 

Kata sifat atau adjektiva merupakan jenis kata yang dipakai untuk menerangkan sifat atau kondisi suatu hal, seperti makhluk hidup, benda mata, tempat, waktu ataupun yang lainnya. yaiku tembung sing bisa mratelakake kahanan utawa watak sawijining barang utawa bab. Tembung watak bisa sumandhing karo paling, rada, luwih, banget, lan tinimbang.

 

 

Tembung kahanan / kata sifat bisa dibagi menjadi dua:

 

a)      Tembung watak kang ora bisa owah : dengki, srei, jail, methakil, sombong, lsp.

 

 

b)     Tembung watak kang bisa owah : sugih – sumugih, mulya – minulya, lsp.

 

 


 

4.         Tembung katrangan / kata keterangan (adverbia)

 

Tembung katrangan utawa kata keterangan atau Adverbia merupakan jenis kata yang menunjukkan keterangan atau penjelasan mengenai kata lain contohnya kata bilangan, kata kerja, dan kata sifat di dalam suatu kalimat. yaiku jenis tembung kang mratelakake katrangan marang tembung sanes kayata tembung kriya, wilangan, utawa saliyane tembung aran. Amarga yen nerangake tembung aran banjur dadi tembung kahanan.

 

Contohnya:

 

·           Aisyah kerep nangis.

·           Ega durung nyapu latar.

·           Asu mlayu banter.

·           Nulis alus, lsp.

 

 

Ciri-ciri kata keterangan antara lain:

 

·      Memberikan penjelasan mengenai kata lain

·      Seringkali letaknya di awal atau akhir kalimat

·      Tidak dapat dipakai untuk sebagai penjelas kata benda atau kata ganti benda

·      Dapat dipakai untuk seluruh jenis kalimat

 

 

 

5.         Tembung sesulih / kata ganti (pronomina)

 

Tembung sesulih / kata ganti yaiku kata yang menjadi pengganti menggantikan kata subjek. tembung kang dadi sesulihe/nggantekake kalungguhaning jejer kang awujud wong utawa samubarang sing bisa dianggep barang.

 

Tembung sesulih / kata ganti bisa dibagi menjadi:

 

Tembung sesulih kaperang dadi

 

 

1)    Sesulih purusa


 


2)    Sesulih pandarbe

 

Sesulih pandarbe

 

 

Aku

Dak

-       ku

Kowe

Kowe

-       mu

dheweke

 

-       e

 

 

3)    Sesulih panuduh kata ganti penunjuk

 

contohnya:

a)      Panuduh lumrah: iki, iku, punika, niku.

 

b)     Panuduh papan: kene, kana, neng kene, neng kana, ngriki, ngriku, rene, rana, mrene, mrana, mrono.

 

c)      Panuduh sawijining bab: ngene, ngono, mekaten, ngana.

 

 

4)    Sesulih pitakon kata ganti pertanyaan

contohnya:

apa, kenengapa, kepiye, sapa, pira, ana ngendi, kapan.

 

 

5)    Sesulih panyilah

 

yaiku tembung kang pinangka panghubung tembung sini lan tembung sabanjure kayata kang, sing, ingkang, inggih menika

 

 

 

6.         Tembung wilangan / kata bilangan (numerial)

 

Tembung wilangan atau kata bilangan adalah jenis kata yang dipakai untuk menghitung banyaknya orang, binatang, benda, dan sebuah urutan proses atau peristiwa yang bentuknya nyata dan kongret. Yaiku tembung kang mratelakake cacah, kumpulan, utawa pepangkatan kang wujude nyata utawa kongkret.

 

Contoh: sejuta, kedua, dan sepertiga, siji, sepuluh, seket, separo, kapisan, kapindho, pirang-pirang.